Wie onderweg is in Nederland kan er vaak niet omheen: de knotwilg. Onmiskenbaar in het Nederlands landschap. Vroeger werd deze wilg gebruikt om de erfgrens van een boer aan te geven. Daarnaast hielden ze de naastgelegen oevers in toom. Nadat de boom werd geknot werd het hout gebruikt voor diverse doeleinden in huis. De scheuten van de knotwilg konden weer gebruikt worden om nieuwe knotwilgen te laten groeien en zo de erfgrens nog beter aan te duiden. Dankzij deze toepassingen is het dan ook logisch dat je deze wilg zoveel in het landschap ziet. Tegenwoordig gaat het minder goed met deze boom. Het is zelfs zo erg dat Natuurmonumenten het een bedreigd icoon noemt. Doodzonde! Knotbomen, waaronder de knotwilg hebben namelijk nog steeds veel nut. Zo biedt het een onderkomen voor veel diersoorten en andere plantensoorten.
Inhoudsopgave
Wat is een knotwilg?
Een knotwilg is een soort wilg die in het Nederlands landschap veel voorkomt. De naam knotwilg dankt het aan de manier van snoeien. Nadat de wilg enkele jaren is gegroeid, wordt het op anderhalf meter hoogte afgezaagd. Elke 3 tot 5 jaar worden de takken die zijn gegroeid ook weer afgezaagd. Dankzij deze manier van snoeien ontstaat er de kenmerkende knot aan de bovenkant. Deze boom werd vroeger veel gepland door boeren die langs wegen en sloten hun erfgrens wilden aangeven. Het geriefhout en de wilgentenen werden vroeger gebruikt voor diverse doeleinden in en rondom de boerderij. Tegenwoordig is de boom een bedreigd icoon, omdat we de knotwilg niet meer nodig hebben voor de bijproducten en erfgrensbepaling.
Wist je dat: Het is erg belangrijk om de knotwilg na enkele jaren weer opnieuw geknot worden. Gebeurt dit niet, dan kan de boom uit elkaar splijten.
Wat is knotten?
Knotten is een snoeimethode waarbij de bovenste takken van een boom worden weggehaald. De kruin van de boom wordt verwijderd. Vooral de wilg, els, es en eik lenen zich voor deze methode van snoeien. Als er eenmaal is begonnen met het knotten van de boom, moet dit om de zoveel tijd herhaald worden. Er zijn in Nederland veel vrijwilligers die hier mee helpen. In het Engels wordt deze snoeimethode pollarding genoemd.
De knotwilg werd vroeger voor van alles gebruikt
Het is geen toeval dat je in Nederland deze wilg zo vaak in Nederland en ook Vlaanderen tegenkomt. Het was vooral vroeger een enorm belangrijke boom. Het werd gebruikt voor meerdere toepassingen:
- Erfgrens markeren
- De oever in bedwang houden
- Hout dat gebruikt werd voor diverse doeleinden
- Wilgentenen werden gebruikt voor het maken van manden en andere vlecht-toepassingen
- Dunnere takjes als veevoer
- Hout voor de kachel
- Van de zwaardere stammen werden zelfs klompen gemaakt door de klompenmaker!
- Beschutting voor het vee tegen wind en regen in het open polderlandschap
Boeren hadden dus alle reden om de boom te planten. Van de scheuten van de knotwilg en andere knotbomen konden weer nieuwe bomen groeien. Dit was voor de boer een goedkope manier om de erfgrens te bepalen.
Wist je dat: De eerste bloemen van de wilg worden ook wel katjes genoemd. In het voorjaar zijn de wilgenkatjes enorm belangrijk voor onder andere de bijenpopulatie in Nederland.
Een bedreigd icoon
Natuurmonumenten Nederland noemt de knotwilg een bedreig icoon. De boeren hebben de boom niet meer zo hard nodig als vroeger. Van het hout van de boom werd vroeger veel handgemaakt, maar dit gebeurt tegenwoordig allemaal in fabrieken en machinaal. De erfgrenzen hoeven niet meer worden afgezet. Wegens schaalvergroting op de boerderij zijn er weinig kleine veldjes met erfgrenzen. Alles is nu één groot veld. Andere producten die van wilgentenen of ander wilgenhout werd gemaakt, wordt tegenwoordig van een ander materiaal gemaakt. Hierdoor verliest de boom aan populariteit.
Er zijn meerdere soorten knotbomen
De wilg leent zich enorm goed om te knotten, vandaar dat je deze boom veel tegenkomt in Nederland. Er zijn echter meer soorten bomen die goed geschikt zijn om te knotten. Hier onder zie je een overzicht van een aantal populaire soorten:
- Winterlinde
- Gewone wilg (uit dit artikel)
- Els
- Zwarte els
- Ruwe berk
- Es
- Witte moerbei
- Eik
Gemeentes vaak in de fout
Het is verstandig om niet hele rijen knotwilgen tegelijkertijd te snoeien. Waar dit vroeger nog wel vaak werd gedaan, is dat tegenwoordig minder handig. De populatie van insecten neemt namelijk heel erg af. Door het snoeien van álle bomen komen er geen insecten op de bomen meer af. Hierdoor zullen vogels de knotwilg als broedplek gaan vermijden. De wilg, die vroeg bloeit in het jaar, is daarnaast ook erg belangrijk voor de bij en hommel. In dit artikel van het AD kun je goed lezen dat het in sommige gemeentes fout gaat. De man in het artikel weet het goed samen te vatten: ,,Weg plekken voor vogels om te broeden. Weg plekken voor insecten om te overwinteren.”
Wist je dat: De Knotwilg Salix Alba is een van de oudste plantensoorten in ons land
De knotwilg belangrijk voor flora en fauna
Hoewel de boeren de knotwilg niet meer zo erg nodig hebben, is het nog steeds erg belangrijk dat deze boom goed wordt onderhouden en in leven blijft. Tussen de takken van de knotwilg leven veel insecten. Deze dieren trekken weer vogels aan, die er een heerlijke broedplaats van maken. Daarnaast schuilen padden, salamanders en muizen graag in de boom. Het is écht zonde als wij als mens de dieren deze plek afnemen.
In de kunst
Wie in een museum kijkt naar Nederlandse kunstenaars of kunstenaars die het Nederlands lanschap hebben geschilderd, ziet de knotwilg enorm vaak voorbij komen. Schilders werden al van oudsher geïnspireerd om deze boom op het witte doek te schilderen. Het bekendste voorbeeld is wellicht het werk genaamd Knotwilg van Vincent van Gogh. Je kan het schilderij hier bekijken via de website van het Van Gogh museum. Over dit werk is hij zelf erg tevreden geweest.
Zelf meehelpen?
Je kan zelf een aantal dingen doen om de knotboom zijn status van bedreigd icoon af te pakken. Zo kun je zelf een knotboom, zoals de knotwilg, kopen en neerzetten in de tuin. Wat veel mensen ook doen is zich aansluiten bij een organisatie (vaak vrijwillig) om te helpen met knotten. Natuurmonumenten is hier actief mee bezig. Een simpele zoektocht op Google toont al meerdere organisaties waarbij jij je aan kan sluiten. Voor de provincie waar wij wonen is dat het zuidhollandslandschap.nl.
Bronnen:
- https://www.natuurmonumenten.nl/nieuws/de-knotwilg-bedreigd-icoon-van-cultuurlandschap
- https://appeltern.nl/nl/tuinadvies/tuinieren/over_knotwilgen_en_knotbomen
- https://www.bomenenzo.nl/knot-wilg
- https://www.vdberk.nl/inspiratie/knotbomen/
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Wilgenteen
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Wilg#Knotwilg
- https://www.ad.nl/woerden/alle-wilgen-in-een-klap-geknot-weg-bijen-weg-vogels~a27b83ba/
